Alzheimer hastalarının yakınları ve bakım verenleri için hastalığın en zor belirtilerinden biri demansa bağlı ortaya çıkan davranış bozukluklarıdır. Bu davranış bozuklukları bakım vereni en çok tüketen, depresyona girmesine sebep olan hastalık belirtileridir.

Demansa bağlı davranış bozuklukları sinirlilik/saldırganlık, şüphecilik, hayaller görme, uyku düzensizliği, kişilik değişiklikleri, sürekli dolaşma, kaybolma ve eşya saklamadır. Bakım verenlerin uygulayabileceği bazı yöntemler ortaya çıkan bu davranış bozukluklarını azaltabilir ya da ortaya çıkmasını engelleyebilir. Hastada görülen davranış bozuklukları hakkında mutlaka tedavisini takip eden hekimine bilgi verilmelidir.

Sinirlilik/Saldırganlık: Hasta sürekli huzursuz, endişeli olabilir. Çevresindekilere sözel ya da fiziksel şiddet uygulayabilir. Kendisine zarar verici davranışları olabilir. Banyo yapmak istemeyebilir ya da banyo sırasında huzursuzlaşabilir. Genellikle bu davranışlarının bir sebebi olur. En öncelikle ne zamanlar, hangi olayla sinirliliği/saldırganlığı başlıyor bunu gözlemlemek ve bulmak lazım. Böylece sinirliliği/saldırganlığı geçirmek için bakım verenin nasıl bir yöntem izleyeceği de bulunabilir.

• Eve bir misafir, tanımadığı biri geldiğinde,
• Akşam, gece olduğunda,
• Aç ya da susuz kaldığında,
• Çok gürültülü bir ortamda ya da tam tersi çok sessiz, kimsenin olmadığı bir ortamda olduğunda,
• Zorlandığı bir işi yaparken, yorulduğunda,
• Ağrısını, kabızlığını, açlığını ifade edemediğinde,
• Tuvalet ihtiyacı olduğunda, alt bezi ıslandığında ve bunu ifade edemedğinde,
• Bakıcısı değiştiğinde, yer değişikliği olduğunda, gündelik düzeni değiştiğinde,
• Yakınları tarafından bir şeyleri hatırlamaya zorlandığında ya da banyo yapmak gibi istemediği bir şey yaptırıldığında sinirliliği, saldırganlığı ortaya çıkabilir.

Sinirlilik başladığında erkenden önlem almak ve uygun yöntemler uygulamak davranış bozukluklarının yatışmasını, azalmasını sağlayabilir.

• Hastayla basit cümlelerle konuşun. Tek bir seferde tek bir şeyi söyleyin. Örneğin “anne gözlüğünü odana koyduktan sonra yemeğini mutfakta yiyip gel” yerine her bir durumu tek tek söyleyin.
• Hastaya güvende olduğunu, yanında sizin olduğunuzu sık sık söyleyin.
• Evdeki, odasındaki eşyaları ve yerlerini değiştirmeyin. Hastanın çevresinde sevdiği eşyalarını, yakınlarının fotoğraflarını bulundurmak kendini daha güvende hissetmesini sağlar.
• Sinirlendiğinde sakin bir ses tonuyla konuşup, yumuşakça dokunup ona sevdiği bir şeyler okuyarak, daha önceden sevdiği bir müziği dinleterek ya da şarkı söyleterek dikkatini başka bir yöne çekin. Hastayı dışarı çıkarabilirsiniz ya da o sırada birlikte onun hoşuna gidebilecek bir iş yapmayı önerebilirsiniz. Sinirlendiğinde dikkatini dağıtmak için aile albümlerine bakmak önerilebilir ancak bazen hasta hatırlamadığı için tam tersi öfkelenebilir.
• Evde insan sayısı artıkça huzursuzluğu ortaya çıkıyorsa insan sayısını azaltın. Eve yeni biri gelecekse önceden hastaya onunla ilgili anılarını anlatmak, bilgi vermek, tanımadığı bir kişi olduğunda onunla az görüştürmek denenebilir.
• Hasta tüm gün tek başına kalıyorsa, hastayla konuşan, ilgilenen kimse yoksa kendi kendine bağırarak, kendine vurarak uyaran azlığını telafi etmeye çalışabilir. Bu durumlarda hastayla gün içinde ara ara konuşmak, tanıdığı insanlarla daha fazla vakit geçirmesini sağlamak önerilebilir. Eğer sevdiği yakınları yanında yoksa, onların sesini hastayla konuşuyormuş gibi kaydedip sinirlendiğinde hastaya dinletebilirsiniz.
• Hastanın günlük yapacağı banyo, kahvaltı, dolaşma, televizyon izleme gibi işleri her gün düzenli, aynı saatlerde ve aynı bakım veren ile yaptırmaya çalışın. Böylece hasta hangi zamanda hangi işin olacağını bilir ve de kafası fazla karışmaz.
• Banyo sırasında huzursuzluğu/ saldırganlığı ortaya çıkıyorsa öncelikle hastanın gün içinde en sakin olduğu saatte, her zaman aynı düzen içinde banyo yaptırılmalıdır. Banyo yaptırırken sakin ve güven verici bir ses tonuyla sırayla ne yapacağınızı hastaya söyleyin. Su ve oda sıcaklığının çok yüksek ya da düşük olması hastayı rahatsız edebileceği için hastaya uygun şekilde ayarlanmalı.
• Saldırganlığı başladığında hastayla fiziksel temasda bulunmayın, hastanın size zarar vermeyecek bir mesafede olmasına dikkat edin.
• Evdeki aynalarda kendi görüntüsünü tanıyamaz ve o görüntüden korkup sinirlenebilir. Aynaları kaldırmak ya da kapatmak sorunu çözebilir.

Şüphecilik: Alzheimer hastalarında genellikle eşyalarının çalındığını, eşinin onu aldattığı, kendisine yalan söylenildiği şeklinde şüpheler görülebilir. Hasta eşyalarını, parasını saklar ancak sakladığı yeri unutur ve yakınlarının çaldığını söyleyebilir. Aile üyelerinin yerine yabancıların geçtiğini düşünebilir. Ailesinin ona kötü davrandığını, eziyet ettiğini, işkence yaptığını söyleyebilir. Genellikle aile üyeleri hastaya “o senin damadın/gelinin, paranı çalmaz, o akrabamız, hiç böyle bir şey yapması mümkün değil!” gibi mantıklı açıklamalar yaparak ikna etmeye çalışırlar ancak bu açıklamalar hastanın daha çok sinirlenmesine yol açar.

• Hasta bakım vereni suçladığında hemen tepki verilmemelidir.
• Hastayı ikna etmeye, inandırmaya çalışmayın. Onunla tartışmayın. Tartıştıkça hasta daha çok öfkelenebilir.
• Hastaya nazikçe dokunun ya da sakin bir ses tonuyla konuşarak onu sakinleştirmeye çalışın. Hastaya güvende olduğunu söyleyin.
• Hastanın suçladığı kişilere, Alzheimer hastalığı nedeniyle bu şekilde davrandığını açıklayın.
• Kaybolan eşyayı hastayla birlikte arayın, ama bu arada başka bir konu hakkında konuşmaya başlayıp hastanın dikkatini kaybolan eşyadan uzaklaştırmaya çalışın.
• Yaşlının en çok kaybolan eşyalarından, kaybolduğu zaman yerine koymak için fazladan anahtar, gözlük gibi eşyaları evde bulundurun ve hasta kaybettiğini söylediğinde arıyormuş gibi yaparak bu eşyaları ona verin.
• ller görme (Halüsünasyonlar): Gerçekte var olmayan şeyler görme, işitme, koklama, dokunmadır. Alzheimer hastaları sıklıkla ölmüş yakınlarının hayallerini görür, onlarla konuşurlar. Televizyonda izlediği kişiler gerçekte varmış gibi onlarla konuşur, odanın içinde olduklarını söyleyebilir. Televizyonda şiddet içeren programların gerçek olduğunu zannedebilir.
• Hastaya bu görüntülerin gerçek olmadığını, hayal olduğunu anlatmaya, onu inandırmaya çalışmayın.
• Dikkatini başka bir olaya yönlendirmek örneğin başka odaya götürmek, dışarıya çıkarmak işe yarabilir.
• Televizyon izlerken hayal görmeleri artıyor ve daha öfkeleniyorsa televizyon izletmeyin. Televizyon yerine radyodan müzik, haber dinletmek daha iyi bir yol alabilir.
• Hastanın işitme ya da görme azlığı varsa mutlaka gözlük ya da işitme cihazını kullanmasını sağlayın.

Uyku düzensizliği: Yaşlılarda uyku miktarı, uyku ihtiyacı azalır. Alzheimer hastalarında ise hem yaşa bağlı uyku miktarında azalma hem de gece az uyuma, gündüz ise aşırı uyuma gibi şikayetler sıktır.

• Hastanın gündüz uyumamasını sağlayın.
• Akşamları sakin, az ışıklı, sessiz bir ortamda olması sakinleşmesini ve uykusunun gelmesini kolaylaştırabilir.
• Uykusu gelmeden hastayı yatağa yatırmayın. Gece ne kadar geç yatarsa yatsın sabahları aynı saatte uyandırın.
• Kafeinli içecekler vermeyin.
• Hergün egzersiz ya da yürüyüş yaptırın.

Kişilik Değişiklikleri: Hastada Alzheimer Hastalığının başından itibaren kişilik değişiklikleri görülebilir. Yıllardır alışık olunan kişilik özelliklerinden farklı tepkiler ortaya koyması hasta yakınları için sıkıntı yaratır. Hasta eskiden sakin, az konuşan biriyken sürekli konuşuyor, eski aile sırlarını ya da eşiyle arasında geçen kötü olayları yıllar geçmiş olsa da sürekli herkesin önünde çekinmeden söylüyor olabilir. Bazı hastalar uygunsuz cinsel içerikli şakalar, imalar ve de davranışlarda bulunabilir. Tüm bunlar aile için yıkıcı etkileri olabilecek davranış bozukluklarıdır.

• Öncelikle hastada görülen kişilik değişiklikleri hastanın abartması, huysuzluğu/inatçılığı değil, Alzheimer hastalığının bir belirtisi ya da depresyon nedeniyle olduğunu hatırlamak ve diğer aile bireylerine de hatırlatmakta fayda var.
• Hastayla tartışmaya girmeyin. Öfkenizi belli etmemeye çalışın.
• Hastanın dikkatini konuştuğu uygunsuz, olumsuz olaylardan başka bir konuya yönlendirmeye çalışın.

Sürekli dolaşma: Alzheimer hastaları tüm gün evde olmaktan ve de az hareket etmekten dolayı enerjilerini boşaltamaz ve sürekli dolaşma ihtiyaçları olabilir. Tüm gün evde hiçbir şey yapmadan durmaları, hastaların çok sıkılmasına ve sürekli dolaşmasına yol açabilir. Bakım vereni evin içinde sürekli takip etmek isteyebilirler.

• Sürekli dolaşan yaşlı için rahatça dolaşabileceği, güvenli bir alan sağlayın.
• Evde yürüyüşüne engel olacak eşyaları ortadan kaldırın, yerde kaymaz halılar olmasını sağlayın.
• Her gün düzenli olarak en az 1 saat dışarıda güvenle dolaşabileceği bir yere çıkarıp dolaştırın. Örneğin hava iyiyse parkta ya da hava kötüyse alışveriş merkezlerinin sakin olduğu saatlerde birlikte yürüyüş yapın.
• Evde yapabileceği sebze, meyve yıkamak gibi basit ev işlerini sizin gözetiminizde yaptırın.
• Sürekli dolaşırken, bastığı yeri daha iyi görebilmesi için iyi bir aydınlatma sağlayın. Gece dolaşıyorsa korkmaması ve düşmesini engellemek için tuvalet, banyo, koridora hafif bir aydınlatma sağlayın.
• Ayağında uzun süre dolaşırken rahatsız etmeyecek ayakkabılar olmasını sağlayın.
• Dolaşırken enerji kaybettiği için eline yiyebileceği hafif atıştırmalık yiyecekler verebilirsiniz.
• Hastaya severek yapabileceği ve vakit geçirebileceği uygun aktiviteler bulmaya çalışın.

Kaybolma: Hastalar unutkanlık nedeniyle kendi evlerinde olmadıklarını zannedebilirler ve kendi evlerine gitmek için evden çıkmak isteyebilirler. Evden dışarı çıkıp dolaşırken kaybolma olasılıkları artar.

• Hastaların kaybolma olasılığına karşı, isminin ve adresinin yazılı olduğu bir bileklik takılmalıdır.
• Özellikle hastalığın ilerleyen dönemlerinde yaşlı tek başına dışarı çıkarılmamalıdır.
• Evin kapısı hastanın açamayacağı şekilde kilitli tutulmalıdır.
• Eğer evden çıkmak istemesi çok sık ve zorlayıcı oluyorsa ayakkabılarını, paltosunu görmeyeceği bir yere koyun.

Eşya Saklama/Dolap Boşaltma: Hasta sürekli dolapları boşaltıyor ya da eşyaları sürekli saklıyor olabilir. Bu davranışı sıkıldığı için yapıyor olabilir.

• Dolaplardaki tehlikeli maddeleri hastanın ulaşamayacağı yerlere kaldırın, kilitliyin.
• Değerli eşyaları, evrakları hastanın ulaşamayacağı yerlere kaldırın.
• Hastanın eşyaları sıklıkla sakladığı yeri tesbit edip sık sık hasta görmeden burayı kontrol edin.
• Hastanın rahatça istediği eşyayı saklayabileceği, biriktirebileceği, boşaltabileceği uygun bir dolap ya da yer yapın.

1. http://www.mayoclinic.com/health/alzheimers/HQ00218
2. http://www.helpguide.org/elder/alzheimers_behavior_problems.htm
3. Caring for a person with Alzheimer Disease. Your easy-to-use guide from the National Institute on Aging. U.S. Department of Health and Human Services, 2009.
4. Demanslı Yıllara Değer Katan Aktiviteler, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İBB Basımevi, Mart 2009.